Kanarya Adaları’nın en küçüklerinden biri olan “La Gomera” adasının sakinlerinin yerel dili, alışmışın biraz dışında. Günümüzde İspanya’ya bağlı olan bu adada konuşulan “Silbo Gomero” (Gomera Islığı), 2009 yılında UNESCO tarafından “Sözel ve Somut Olmayan Kültürel Miras”lardan biri seçildi. Bu yazımızda, adanın tarihinin ve doğasının yüzyıllarca süren ortak çalışmalarının ürünü olan bu ıslık dilini ve günümüzdeki durumunu ele aldık.

Islık Dili ve Adanın Tarihi

Islık dilinin anavatanı olan La Gomera adasının asıl yerlileri “Guançeler”, M.Ö 1. yüzyıldan 16. yüzyıla dek bu güzel adanın tek sahibiydi. Kökenlerinin, Kuzey Afrika’nın en eski yerlilerinden biri olan Berberilere dayandığı düşünülen bu halk, İspanya’nın fethiyle adadan silindi. Günümüz ada halkının neredeyse tamamıyla %40’a yakın genetik benzerlik taşıyan Guançeler tarafından ilk defa kullanılan bu ıslık dili, adanın özel doğasını ve trajik tarihini anlamak için önemli bir rol taşıyor.

Etkileyici doğal güzelliklerinden dolayı “sihirli ada” olarak bilinen La Gomera’nın sakinleri Guançeler, mağaralarda yaşıyor, balıkçılık, tarım ve en çok da hayvancılıkla uğraşıyordu. Aslında halk, Afro-Amerikan kökenli başka bir dil de konuşuyordu. Ancak adanın derin volkanik vadileri ve dağlık yüzeyinden dolayı bir uçtan diğer uca haberleşmenin, önemli olayları duyurmanın zorluğunun, “yerlileri bir ıslık dili oluşturmaya ittiği” düşünülüyor. Adanın engebeli coğrafyasında yankılanarak 7 kilometre uzağa ulaşabilen ıslık dili Silbo Gomero, ilk olarak halkın ana dilinin seslerinin taklidiyle oluşturulup ilerleyen zamanlarda ise İspanyolcaya uyarlanıyor.

Özgün yerel inanışları ve kültürüyle kendi halinde yüzyıllarca yaşayan, Guançeler’in trajik tarihi, La Gomera’nın diğer adaların fethiyle 16. yüzyılda İspanya’ya verilmesiyle başlıyor. Guançeler ve adayı yöneten İspanyol soylular arasında büyük anlaşmazlıklar çıkıyor, ilk lord tarafından yerlilerden korunmak için büyük bir kule bile inşa ettiriliyor. Bu lordun torunu Hernan Peraza’nın tutumları ise Guançelerin sonunu getiren olayların başlangıcı oluyor.

Hernan Peraza, ada halkıyla yaptığı ticari anlaşmaları bozuyor, halka acımasız davranıyor ve pek çok yerli kadına tacizde bulunuyor. Yerel halkın liderinin eşiyle, gizlice bir mağarada buluşmaya başlıyor. Bir süre sonra bu olaydan haberi olan kabile lideri, bütün ada halkına ıslık diliyle Hernan Peraza’yı öldüreceğini duyuruyor ancak bu dili bilmeyen İspanyollar bunu anlayamıyor. Mağaraya gizlenerek bir ok ile Hernan Peraza’yı öldürmesi ve ardından ada halkının çıkardığı büyük isyanlar, Gran Canaria adasının acımasızlığıyla ünlü yöneticisi Pedro de Vera tarafından vahşice bastırılıyor. Guançe erkeklerinin büyük bir kısmı asılıyor, vuruluyor, boğduruluyor ya da kazığa oturtuluyor, kadınlar satılıyor, çocuklar ise köle olarak diğer adalara götürülüyor. Kalanlar için ise bu dil büyük bir kültürel hazine olarak görülüp İspanyolcaya uyarlanarak günümüze dek taşınıyor.

Islık Dili “Silbo Gomero”nun Yapısı

Temel olarak İspanyolcanın sessel taklidine dayanan ıslık dili aslında oldukça karmaşık. Yapısını oluşturan 2 sesli ve 4 sessiz harfin, farklı tizlik, hız ve uzunluklarda seslendirilmesiyle çeşitlenen bu dilde boşlukların bile bir harf değeri var. İspanyolcanın sıkıştırılması ve azaltılmasıyla oluşan bu dil bir koddan ziyade sessel bir karakter taşıyor. Bu kadar geniş bir yelpazeyi ıslık sesiyle çıkarmak doğal olarak, fiziksel efor, eğitim ve farklı teknikler gerektiriyor.

Bu dilin en ilginç yanlarından biri ise La Laguna ve Washington Üniveristelerinin ortak yürüttüğü bir araştırma sonucunda ortaya çıkıyor. Islık dili bilen ve bilmeyen iki gruptan oluşan bu çalışmada, İspanyolca konuşmanın ve ıslık diliyle iletişim kurmanın yarattığı beyinsel dalgalar izleniyor. Nature dergisinde yayımlanan bu çalışmaya göre İspanyolca konuşan grup ile aynı şeyi ıslık diliyle söyleyen grubun aynı beyin bölgesinin, çalıştığı gözlemleniyor. Islık sesinin bir müzik ya da melodi değil, dil olarak algılandığı görülüyor. Bu durum ise insan beyninin çok geniş bir ses aralığını “dil” olarak algılayabildiğini gösteriyor.

Islık Dili “Silbo Gomero”nun Günümüzdeki Durumu 

Adada Silbo Gomero eğitiminden sorumlu öğretmenlerden olan Francesco, TIMES’a verdiği röportajda, bu dili ne zaman öğrendiğini bile hatırlamadığını, ev halkının bile basit şeyleri söylemek için bu dili kullandığını söylüyor. Ancak günümüzde durum pek böyle değil.

Önceleri çoğunlukla tarım ve hayvancılıkla geçinen La Gomera halkı, çağ ilerledikçe ekonomik zorluklar çekip 1900’lü yıllarla birlikte dış göç vermeye başlıyor. Dili bilen çoğu insan adadan gidiyor, adada kalan ama tarım yapmayı ve işçiliği bırakan orta sınıf aileler ise köy hayatını çağrıştıran bu ıslık dilini çocuklarının bilmesini istemiyor. Zamanla sadece çobanların aktif olarak kullandığı bir dil haline gelen ıslık dili, adanın tarihi ve İspanyol öncesi kimliğiyle son bağlantısı olduğundan, yetkilileri endişelendiriyor, hükümet bu dili korumak adına çeşitli önlemler alıyor.

1999’dan beri yürürlükte olan bu önlemlerle birlikte resmi dilin İspanyolca olduğu adada, ilkokuldan itibaren Silbo dili öğretilmeye başlanıyor. Üniverisitelerle ortak yürütülen çalışmalarla çocuklar için çeşitli öğretici materyaller hazırlanıyor, yaklaşık 10 yıl süren bu eğitimin okullar tarafından uygulanmasını ise yerel yönetimler denetliyor. 2009’da UNESCO’nun bu dili “Somut Olmayan Miras” listesine almasıyla gelen çeşitli ek önlemlerle birlikte, 22.000 nüfuslu adanın neredeyse tamamı günümüzde bu dili biliyor.

Halkın yüzyıllar boyunca biriktirdiği sevinçleri ve acılarını taşıyan ıslık dili, günümüzde birebir iletişimin bir parçası olmasa da hala çeşitli haberlerin, kutlamaların, düğünlerin, cenazelerin, vaftiz törenlerinin duyurulmasında ve yerel festivallerde kullanılıyor. Çeşitli online dil kursu sitelerinde de eğitimleri bulunan Silbo Gomero, yok olma tehlikesiyle karşı karşıyayken hükümet ve halkın ortak çabalarıyla geleceğe taşınıyor. La Gomera halkı bu mücadelesiyle aynı zamanda dünyaya, “kültürüne sahip çıkma ve onu koruma” konulu büyük bir ders veriyor.

Ayrıca Türkiye'de Kuşköy'de kuş dilinin de arasında bulunduğu diğer ıslık dilleri ve Silbo Gomero’nun karşılaştırıldığı bu makaleye de bakabilirsiniz. 

Kaynaklar:

“Whistled language of the island of La Gomera (Canary Islands), the Silbo Gomero” belgeseli- UNESCO

https://www.youtube.com/watch?v=PgEmSb0cKBg

Sylbo, The Last Speakers of the Lost Whistling Language-TIME dergisi

https://www.youtube.com/watch?v=C0CIRCjoICA

The Cultural Politics of Heritage and Commemoration in La Gomera, Raoul Bianchi, University of London, 2004

https://www.academia.edu/13310323/The_Cultural_Politics_of_Heritage_and_Commemoration_in_La_Gomera

Tourism, Globalisation and Cultural Change: An Island Community Perspective, Dr. Donald V. L. Macleod, 2004

https://books.google.com.tr/books/about/Tourism_globalisation_and_cultural_chang.html?id=Zcl-AAAAMAAJ&redir_esc=y