Bu yıl yayınlanan Save Ralph adlı kısa filmin ardından hayvan deneyleri konusu yeniden gündeme geldi ve insanlar biraz daha bilinçlenerek, bu deneyleri uygulamadan üretim yapan markaları araştırmaya başladılar. Fakat bazı markalar hayvanlar üzerinde deney yapmasına rağmen kendini vegan ya da hayvan dostu olarak lanse ediyor. Doğru markalara ulaşmak için güvenilir kaynaklardan onaylanmış bilgilere ulaşmak gerekiyor. 

Bu yazımızda:

-Hayvan deneyleri nedir?

-Neden hayvanlar üzerinde deney yapılır?

-Denek hayvanları Hangileridir?

-Hayvanlar hangi deneylerde kullanılıyor?

-Hayvan deneyleri zorunluluk mu yoksa tercih mi?

-Hayvan deneyleri yerine kullanılabilecek yöntemler nelerdir?

-Hayvan deneyleri ile ilgili yetkili kurumlar nelerdir?

-Cruelty-free ne demek?

-Hayvan deneyi yapmayan cruelty-free markalar hangileri?

Sorularının cevaplarını bulabilirsiniz.

Hayvan Deneyleri Nedir? 

Bilimsel amaçlar çerçevesinde omurgalı ya da omurgasız canlı hayvanlar üzerinde gerçekleştirilen her türlü işlem ve prosedür hayvan deneyleri kapsamına giriyor. 

Neden Hayvanlar Üzerinde Deney Yapılır? 

Bu deneylerin amaçları şu şekilde sıralanabilir:

• Temel araştırmalar
• Tüm canlılardaki (bitkiler, insanlar ve hayvanlar) sağlık sorunları, hastalıklar ve anormalliklerin tespit edilmesi, önlenmesi, tedavi edilmesi ve incelenmesi 
• Hayvan refahı ve tarım yapmak amacıyla yetiştirilen hayvanların yaşam ve üretim şartlarının iyileştirilmesi
• Yukarıdaki maddelerden herhangi biri için ilaç ve gıda maddelerinin güvenilirliklerinin, kalitelerinin ve etkinliklerinin test edilmesi
• İnsan ve hayvanların refağı, sağlığı için doğal çevrenin korunması
• Türlerin korunmasını amaç edinen çalışmalar
• Yüksek öğrenim veya eğitim aşamasında mesleki becerilerin kazandırılması ve sürdürülmesi
• Adli tıp soruşturmaları

Denek Hayvanları Hangileridir?

2020 yılı HADMEK verilerine göre, Türkiye'de hayvan deneylerinde kullanılan hayvan sayısı 209.000'i geçiyor. Önceki yıllara nazaran bu sayı gittikçe azalsa da deneylerde yasal izinler alındığı sürece her türlü hayvan kullanılıyor. Özellikle biyomedikal araştırmalarda sıklıkla kullanılan 9 tür hayvan bulunuyor: Fare, kobay, sıçan, tavşan, hamster, kedi, köpek, balık ve maymun. Fakat kanatlı hayvanlar, sığır, at, eşek, katır, domuz, koyun ve deniz memelilerinin kullanımı da azımsanamayacak miktarda. 

Hayvanlar Hangi Deneylerde Kullanılıyor?

Hayvan deneylerinin sadece kozmetik sektöründe kullanıldığı, genellikle yanlış bilinen bir bilgi. İnsanların kullandığı ya da tükettiği hemen her ürün için bu deneyler yapılıyor. Kozmetik sektörünün bunların başı olduğu doğru fakat ilaç sektörü, kişisel bakım ürünleri, biyoloji araştırmaları, temizlik ürünleri ve yiyecek-içecek sektörleri de çeşitli hayvan deneyleri yapıyor. 

Hayvan Deneyleri Zorunluluk mu Yoksa Tercih mi?

İnsan ve hayvan sağlığı için bu deneylerin zorunlu olduğu algısı, toplumda yayılmış durumda. Fakat bu da doğru bilinen yanlışlardan biri. Hayvan deneyleri politikası zorunlu değil.

Kaynaklara göre yalnızca Çin, kendi ülkesinde satılan ürünler için hayvan deneyi yapılmasını zorunlu tutuyor. Dolayısıyla politikasında hayvan deneyleri olmayan bir kuruluş da Çin pazarına açılmak istediğinde bu deneylere yönelebiliyor. Bu yüzden markaların hayvan deneyi yapıp yapmadığını kontrol ederken, ürünleri hangi ülkeden alacağınız da önemli bir kriter haline geliyor.

Hayvan Deneyleri Yerine Kullanılabilecek Yöntemler Nelerdir?

Hayvan deneylerinin bir zorunluluk olmadığını söyledik. Peki bu uygulamayı kullanmayan markalar güvenilirliklerini nasıl sağlıyorlar? Bu noktada teknolojinin ve bilimin de gelişmesiyle beraber alternatif yöntemler ve methotlar devreye giriyor. Böylece hayvan testleri daha ucuz, daha hızlı ve doğru yöntemlerle değiştiriliyor. Bunlardan bazıları: 

• In Vitro Testler (Hücre kültürleri)
• Mikro doz uygulaması (Gönüllü insanlar üzerinde)
• Doku organ banyoları (İnsan doku örnekleri üzerinde)
• Kök hücre ile üretilmiş dokular üzerinde
• Mikro akışkan çip testleri 

Alternatif yöntemler ve halihazırda kullanılan yöntemler için buradaki kaynağı okuyabilirsiniz. 

Hayvan Deneyleri İle İlgili Yetkili Kurumlar Nelerdir?

Ülkemizde hayvanlar üzerinde yapılan deneysel ya da bilimsel çalışmalarla ilgili kanun ve yönetmelikler bulunuyor. Bunun yanında kurumların bu kurallara uyup uymadığını denetleyen etik kurullar var. Bunlar; üst kurul(HADMEK) ve deney çalışmaları yapan kamu ya da özel her kuruluşun bünyesinde bu kurulun benzeri olan küçük bir kuruldur(HADYEK). Böylece deney yapan kuruluşlar kademeli olarak bu iki kurul tarafından denetleniyor ve onaylanıyor. 

1. HADMEK (Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu)

Tarım ve Orman Bakanlığı'na bağlı olan HADMEK hayvan deneyleri ile ilgili Türkiye'deki en yetkili merci. Deneylerde kullanılan hayvanlar hakkında etik ilkeleri, yönergeleri belirlemek, bunları denetlemek ve kurallara aykırı deneyleri engellemek, etik kurullardaki personeli eğitmek ve ülke çapındaki hayvan deneyleri için istatistik toplamak, kurulun görevleri arasında.  

2. HADYEK (Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu)

Hayvanlar üzerinde deney yapan özel ya da kamu kuruluşlarının bünyesinde bulundurmak zorunda olduğu bir kurul HADYEK. Bu kurulda görev yapacak kişiler hayvan deneyleri konusunda uzman kişiler olması gerekiyor. HADMEK'in onayının ardından kurum içindeki denetim ve yönetim işleri ile ilgileniyor. Deneyde kullanılacak hayvanların üretim, barınma, nakil ve laboratuvar şartlarının değerlendirmelerini yapıyor. 

2021 Şubat ayından bu yana ülkemizde HADMEK tarafından onaylanan ve Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan gerekli çalışma izinlerini almış 119 adet HADYEK var. 

Cruelty Free ne demek?

Kelime anlamı "zulüm içermeyen, zulümsüz" olan etiket dünyanın herhangi bir yerinde hayvanları öldürmeden, acı çektirip zarar vermeden üretilen ürünler ve yapılan testler için kullanılıyor. Fakat bu tanımın getirdiği yasal bir sorumluluk yok. Yani Cruelty-Free etiketi barındıran her bir ürünün elinize geçene kadar geçirdiği hiçbir aşamada hayvan deneylerinin yapılmadığını söyleyemeyiz çünkü bu etiketi almak için kuruluşların izlemesi gereken yasal bir süreç bulunmuyor. Yalnızca uluslararası bazı kuruluşların (PETA, Leaping Bunny gibi) Cruelty-Free sertifikası veren programları var. Bunlardan en güvenilir ve alanında en güçlü sertifika Leaping Bunny. 

Bunun yanında PETA, Choose Cruelty Free, British Union for the Abolition of Vivisection, Coalition for Consumer Information on Cosmetics ve Cruelty Free International gibi kurum ve topluluklar, düzenli olarak Cruelty-Free ürünlerin listelerini yayınlıyorlar. 

Ürünlerin üzerinde yer alan Vegan Society logosu ise, Cruelty-Free etiketi ile aynı anlama gelmiyor. Vegan Society, sadece ürünün hayvansal madde içermediğini, yani vegan olduğunu kanıtlıyor. Üretiminde hayvan deneyi yapılmadığı anlamına gelmiyor. Her vegan ürün de deneysiz üretilmiş olarak algılanmamalı. 

3R Nedir?

3R(Replacement, Reduction, Refinement) Cruelty-Free uygulaması için oluşturulmuş kampanyalardan biri. Testlerde kullanılan hayvanları ve onların acılarını azaltmak için kullanılan teknikleri temsil ediyor. Replacement(değiştirme); hayvan testlerini tamamen ortadan kaldırmayı, reduction(azaltma); istatistiksel analizleri kullanarak testlerde daha az hayvan kullanmayı, refinement(iyileştirme) ise testleri daha az acı verici hale getirmeyi amaç ediniyor. 

Hayvan Deneyi Yapmayan Cruelty Free Markalar 

Bu liste hem Avrupa'da hem de Türkiye'de bulunduğunu bildiğimiz markalardan oluşuyor. PETA'nın hayvanlar üzerinde deney yapmayan markalara dair oluşturduğu tam listeye buradan ulaşabilirsiniz. 

-A-

Abtira, Affinage, Anne Nature, AksuVital Softem, Alba Botanica, Allfree, Ashley Joy, Artnet, Ateiler Rebul, Avalon Organics, Aveda

-B-

Babe, Bade Natural, Badger Balm, Barry M, Batiste, Baby&me, Beauty Blender, Bebak, Benim, Becca, Bershka, Bh Cosmetics, Bingo, Benefit, Bobbi Brown, Bioderma, Burberry, 

-C-

Cabana sun, Carrefour Eco Planet, Cecile, Catrice, Cosmed, Coola Suncare, Color Club, Colour Freedom, Cosmo Lab, Creightons, Crystal, Crystal Essence, Cyrene, Colgate, COVERGIRL, Clean&Clear, Chanel, Clarins, Cerave, Calvin Clein, 

-D-

Dalan d’olive, Dax, Deborah Milano, Derma E, Desert Essence, Directions , Dirty Works, Dermadolin, Dr.Organic, Dior, Diesel, 

-E-

Ecodenta, Ecotools, Essence, Egos, Environ, E.l.f, Eylure, Eyüp Sabri Tuncer, Ekka kozmetik, Elidor, Ecowell, Eco by Sonya

-F-

Faber Nature, Farmasi, First Aid Beauty, For your beauty, Flormar, Frei öl

-G-

Giovanni, Green Land, Gilette, Guerlain, Givenchy, Glam&Glow, Gucci

-H-

Halalles, Hask, Herbatint, Herbal Essences, HighGenic, Homemade Aromaterapi, Hurraw!, Hunca Life, H&M, Head&Shoulders

-I-

Inglot, İda-Kew, İncia, Insight, Inecto Natural, İva natura, İsolde Perfect, Işıl, Ivory

-J-

Jane Iradele, Jason Naturals, Jean’s color, Jeunesse, Johnson&Johnson

-K-

Kalyon, Kiko Milano, Kiss New York, Kiss my face, Knight&Wilson, Kudra Cilt Besinleri, Kruidvat, Kryolan, Kerastasa, Kiehl’s, Kotex

-L-

Lavera, L’Angelica, Lee stafford, Lemongrass House, Live Clean, Lola Bomb, Lottie London, Luka Doğal Yaşam, Lunette, L’occitane, Lancome, Laneige, Lanvin, LaRoche Posay, Listerin

-M-

MUA, Makeup Revolution, Mambino, Marc Jacobs, Marc Anthony, MarkaZen, Manic Panic, Maria Nila, Marilou Bio, Melissa hudpleje, Milk Shake, Mineral Fusion, Mis Bahçe, Models Own, Moshos Garden, Molped, Molfix, Mom’s Green, Morfose, Mustela, MyChelle, Max Factor, Maybelline, MAC, Make Up Forever, Missha,

-N-

Natracare, Nascita, NewMacy, Nip+Fab, Nourish, Note Cosmetics, Nothing, Nu-ka, nuNAAT, Natural Colors, Neva Colors, Neutrogena, Nivea, Nars, Nuxe,

-O-

Organicum, Organyc, o’right, Orly, Olival, Oxygen, Ozonlabs, Otacı, Oral-B, Old Spice, OLAY, OGX

-P-

Pastel, Petal Fresh, Physician’s Formula, Pixi beauty, Pixie Lott, Pull&Bear, Pure Beginnings, Pürkilea, Preventivo, Procsin, Pro:Voke, Pamucco, PonPed, Pot O’ Miracle, Pantene, Palmolive, P&G, Pure Beauty, 

-R-

Raen, Rapsodi, Real Techniques, Rival de Young, Revlon, Rimmel, Roc

-S-

Sampure Minerals, Sarakan, Schmidt’s Naturals, Selesta, Sigma, Siveno, Skin Blossom, Sleek Makeup, Sleepy, Soft & Gentle, Solait, Superdrug, Splat, Sılm Group, Swiss İmage, Sun Ozon, Signal, Sensodyne, Schwarzkopf, Sephora Collection,

-T-

Technic Cosmetics, Tins of Nature, Turmepa, Tresan, The Balm, The Body Shop, The Pink Ellys, The Brush , The Humble Co, The Life co,

-U-

U Green Clean, Uni Baby, Urban Care, Urtekram, Uludağ Premium, Unlesia (V)

-W-V-

Wet n Wild, Vakana Naturel, Viking Temizlik, Wellness Beauty, Vanish, Vaseline, Vasenol, Veet, Veld’s, Vera Wang, Versace

-Y-

Yardley, Yes to, YoungBlood, Youth to the People, YSL

-Z-

Zao Organic Makeup, Ziaja, Zara, Zoya, Zoeva

 

Bu markaların eğer Çin'de satışları varsa, orada satılan ürünler için hayvan deneyleri yaptıklarını unutmayalım. Çünkü Çin bunu zorunlu tutuyor. 

 

Kaynaklar:

deneyehayir.org-alternatifyontemler

deneyehayir.org-belgeler

tr.wikipedia.org

en.wikipedia.org

www.newstr.net

deneyehayir.org-yillikistatistikler