Kara mizah nedir?
Kara mizah komedi öğesi eklenerek romanlarda ve oyunlarda tabu sayılan konuların tartışılmasını sağlayan edebi bir araçtır. Cambridge sözlüğü Kara mizahı "ciddi konuların mizah eklenerek anlatılması" olarak tanımlar. Genellikle ciddi ve acı verici konuları dalga geçerek anlatmada kullanılır. Yazarlar kara mizahı ciddi olaylar ve düşünceleri incelemek için kullanır.
Bu terim edebiyatta trajediler ve trajik saçmalıklarla ilişkilendirilir. Bu bağlamda anlatım ciddi bir olayın ciddiyetini azaltarak mizah öğelerinin de eklenmesiyle okuyucuya sunulmasını sağlar. Her ne kadar okuyucuyu güldürmesi için kullanılan bir araç olsa da oyunun ya da romanın olaylarının gelişmesinde büyük rol oynar. Etimolojik olarak Kara mizah, kara ve mizah kelimelerinden meydana gelir. Ciddi bir olaya mizah eklenmesi anlamını vermesi konusunda gayet açık bir kelimedir.
Dünya Edebiyatı'ndan Kara Mizah Örnekleri
Mezbaha 5
‘’Billy’nin nereye gideceği konusunda kontrolü yoktur ve gezileri eğlenceli değildir. Hayatının ilerleyen bölümlerinde nasıl hareket edeceğini bilemediğinden dolayı sahne korkusu olduğunu söyler.’’
Bu satırlar Kurt Vonnegut’un Mezbaha 5 kitabından. Yazar baş kahraman Billy Pilgrim’in kendi hayatı üstünde hiç kontrolü olmadığını anlatmıştır. Yazar, savaş travmasıyla hayatı alt üst olmuş Billy’yi anlatır. Billy hayatında yaşayıp yaşayabileceği her şeyin meydana geldiğini düşünüyor. Gezegen hareketleri, hayat ve ölüm hakkındaki teorileri Billy’nin hayatında önemli bir iz bırakmıştır. Bu bağlamda Kara mizah tanımı romanın savaş karşıtı temasıyla uyum sağlıyor.
Kara Mizah Örnekleri: Catch 22
Yossairan sakince ‘Beni öldürmeye çalışıyorlar’’ dedi. ‘Kimse seni öldürmeye çalışmıyor.’ Diye ağladı Clevinger. ‘’Öyleyse neden bana ateş ediyorlar? " Yossarian sordu. ‘’Herkese ateş ediyorlar, ”diye yanıtladı Clevinger. ‘’ Herkesi öldürmeye çalışıyorlar,ne fark eder ki?’
Bu satırlar Joseph Yeller’in Catch 22 kitabının 22. bölümünde meydana geliyor. Başkarakter Yossarian korkularını arkadaşlarına ifade ediyor. Yossarian herkesin kendisini öldürmek istediğini düşünüyor ancak Clevenger, savaş sırasında ölümün gayet normal bir şey olduğunu ileri sürüyor. Ona göre ölüm savaş sırasında kabullenilmiş bir gerçekliktir yani savaşta ölümü ciddiye almamak gerekir. Kısacası sadece onu değil herkesi öldürmeye çalıştıklarını söylemektedir. Bu, trajedinin ağır geldiği noktadaki okurların zevk alabileceği türden bir mizahtır.
Dönüşüm
Uzun süpürgeyi tuttuğunda kapıdan onu gıdıklamaya çalıştı. Bunun bir etkisi olmadı ve bu yüzden sinirlendi ve Gregor’u dürtmeye başladı. Sadece onu yerinden itmeye çalıştı fakat hiçbir direnişle karşılaşmayınca alarma geçti.Hizmetçi kadın durumu anladığında gözleri şaşkınlıkla açıldı ve kendi kendine ıslık çalmaya başladı.Oyalanmak yerine yatak odasının kapısını açtı ve karanlığın içine doğru bağırdı:’’Go and look it’s croaked; it’s lying there absolutely crooked.” (Kitabın Türkçe çevirisinde “geberdi” kelimesi kullanılmıştır, ancak kara mizahı sağlayan kelime tam olarak Türkçe’ye doğru çevrilemeyen “Crooked” kelimesindedir.)
Bu satırlar Franz Kafka'nın "Dönüşüm" kitabının sonuna doğru yer alır. Gregor'un acı verici vefatından sonra odasını temizlemek için işe alınan kadının tavırlarını anlatır. Kullanılan kelime “Crooked” Gregor'un vefatını ifade etmektedir. Bu da olaya kara mizah elementini ekliyor. Gregor'un acınası vaatı absürt bir şekilde anlatılmıştır. İronik bir şekilde kendisinin ölümü ailesine bir teselli olmuştur. Ayrıca kendisinin dönüşümünün ailesinin şartlarını değiştirdiğini gösteriyor. Bu örnek bir aile ferdinin ölümünün okuyucuya o ferdin böceğe dönüşmüşcesine anlatılması açısından kara mizahı yansıtmaktadır.
Godot’yu Beklerken
"Estragon : ‘Hadi gidelim.’
Vladimir: ‘Gidemeyiz.’
Estragon: ‘Neden?’
Vladimir: ‘Godot’u bekliyoruz.’"
Samuel Becket’in Waiting for Godot adlı oyunundan başka bir kara mizah örneği de şudur. Sahnedeki iki karakter bekledikleri Godot hakkında konuşuyorlar. Bu satırlar bekleyişin sahnedeki iki karakterin kendi bağımsız kararlarını vermeye imkan vermediğini gösteriyor. Vladimir o kadar umutlu ki Godot gelene kadar hareket etmek istemiyor. Bu kara mizah izleyiciye o karakterlerin acılarını yüzlerinde bir gülüşle izleme fırsatı veriyor
Kara mizahın kullanım alanları
Kara mizah okuyucunun yüksek dozda trajik ve ciddi olaylar gözlemlemesi sonrası mizahi bir ara vermesidir. Okuyucuya kahkaha ve huzursuzluğu aynı anda tecrübe etme şansı verir. Kara mizahın önceki sahnelerdeki trajik olayları sona erdirmesi için kullanılması, aynı konunun olduğundan daha az trajik aktarılmasını sağlar. Örnek vermek gerekecek olursa Catch-22’daki ölüm hakkındaki hakkındaki tartışmalar ya da Waiting for Godot’ta başka insanların kaderinin tek bir kişiye bağlı olması absürtlüğü verilebilir.
Kaynaklar:
https://www.sparknotes.com/lit/godot/summary/
https://www.britannica.com/topic/Catch-22-novel-by-Heller
https://www.lonestar.edu/departments/english/Kafka_Metamorphosis.pdf
BENZER YAZILAR
Orhan Pamuk’un İzinde İstanbul
Bu yazıda Orhan Pamuk’un romanları aracılığıyla geçmişin ve günümüzün İstanbul’unda kısa bir yolculuk vadediyoruz.
Umutsuzluğun Romanı: Mai ve Siyah
Servet-i Fünun dönemindeki sosyal hayata ayna olan Mai ve Siyah romanının incelemesi.
