İnsan ırkı var olduğundan bu yana çevresinde gördüğü olayları gözlemler, hisseder, anlamlandırmaya çalışır ve ona göre hareket eder. Peki ya anlamlandıramadığı olaylarda ne yapar? Zihninde hikâye kurgular, hikâyeye göre kahramanlarını oluşturur ve böylelikle hayatını sürdürür.
Mit (Efsane) Nedir?
Günümüzde güneşin doğuşu, mevsimlerin oluşu, canlıların özellikleri gibi bilgileri bilim sayesinde biliyor olsak da çok eski zamanlarda bunlar merak konusuydu. Ve insanlar bunun gibi olayları anlamlandırabilmek için hikayeler oluşturdu. Bu hikayeler o topluma ait kültürün, evrenin nasıl yaratıldığına dair görüş ve inançlarını açıklar ve bunlara mit veya efsane denir.
Dede Korkut ve Kopuz
Dede Korkut, başka bir isimle Korkut Ata, Türk halklarının epik eserlerinde önemli bir yer edinen halk şairimizdir. Aynı zamanda bağlamanın atası sayılan kopuzun da mucididir.
Korkut Ata’nın kopuzu nasıl yaptığı ile ilgili pek çok anlatı mevcuttur. Bir rivayete göre ölümle savaşmaya karar veren Korkut Ata, insanlardan kaçar ancak gittiği her yerde ölümü görür. Ölümün yarattığı bu acıya Şirgay ağacından bir kopuz oyarak üzüntüsünü dile getirir. Böylelikle kopuzundan çıkan eşsiz sesler bütün dünyaya yayılmıştır.
Kazak Türkleri arasındaki bir rivayete göre de Korkut Ata, ölümsüzlük istediği için uzun bir sefere çıkmış. Sonunda çaresiz Sirderya civarına dönüp yerleşmiş. Burada kopuzunu oymuş ve altındaki devesini keserek derisini kopuzuna geçirmiştir. Suda ecel yok diyerek Sirderya üzerine bir kilim serip üzerine oturmuş ve ecelin kopuz çalmakla gelmeyeceğini düşünerek gece gündüz kopuzunu çalmıştır. Bu efsanede Korkut Ata’nın devesini kesmesi geri dönüş ihtimalini ortadan kaldıracak derecede kopuza ve müziğin gücüne güvendiği vurgulanır.
Bu efsaneler dışında Korkut Ata’nın kopuz yapımı ile ilgili bilgileri şeytandan öğrendiğine dair hem Karakalpakistan’daki hem de Kazak Türkleri’ndeki mitlerde mevcuttur.
Haberci Tanrı Hermes, Sanat Tanrısı Apollon ve Lir
Telli bir müzik aleti olan lir, antik Yunanlılar tarafından çalınan ve bu coğrafyada önemli yere sahip olan bir enstrümandır.
Yunan mitolojisine bakarsak gök tanrısı Zeus ile yağmur perisi Maia’nın oğlu Hermes’in daha bir günlükken liri kaplumbağa kabuğundan yaptığı ve ondan çıkan seslerle eğlendiği görülüyor. Bir gün Hermes, kırlarda dolaşırken sanatın ve kehanetin tanrısı Apollon’un koruması altındaki inekleri çalar. Apollon olayı öğrenince çok kızar ve cezalandırılması için Hermes’i Zeus’un karşısına çıkarır. Ne var ki, Hermes’in lirinden çıkan sesler Zeus’u ve Apollon’u büyüler. Hermes çaldığı ineklere karşılık Apollon’a lirini verir ve Zeus’ta Hermes’e kanatlı bir başlıkla bir çift ayakkabı vererek onu tanrıların habercisi yapar.
Bilgelik ve Şiir Tanrısı Bragi ve Altın Arp
İskandinav mitolojisinde tanrıların babası olarak bilinen Odin ile Stunngr’ın kızı Gunlod’un oğlu Bragi doğar doğmaz cüceler tarafından ona altın arp sunuldu ve onu kendi gemilerinden birine yerleştirip vahşi dünyaya gönderdiler. Ölüm cücesi Nain’in krallığına ulaştı. O zamana kadar hiçbir yaşam belirtisi göstermeyen Bragi birden ayağa kalktı ve yanındaki arp ile hayat şarkısını söylemeye başladı. Bu sırada hâla hareket etmeye devam eden gemi yakında kıyıya vurdu. Bragi karaya ayak bastı ve ormana doğru ilerlerken de çalmaya devam etti. Müziğin sesi ağaçların tomurcuklanmasına ve çiçek açmasına neden oldu. Orada ebedi gençlik tanrıçası Idunn ile tanıştı, âşık oldu ve kısa sürede evlenmeye karar verip birlikte dokuz alemden biri olan Asgard’a gittiler. Burada Odin, Bragi’nin göğün ozanı ve şarkıların bestecisi olmasına karar verdi.
Nada Brahma ve Varil Davulu
Hindistan mitolojisine göre evrenin başlangıcı, tanrının sesi olan Nada Brahma’ya veya ilkel ses enerjisine atfedilir. Ayrıca Brahma, Hint müziğinin en önemli enstrümanlarından biri olan varil davulunu iblis Tripura’yı öldürdükten sonra onun bedeni ile kilden yarattığı söyleniyor.
Sarı İmparator Huang Di, Efsanevi Canavar Kui ve Davul
Tek bacaklı efsanevi bir canavar olan Kui, Shanhaijing kitabına göre Doğu Denizi’nde Liubo Dağı’nda yaşar. Bir öküz gibi görünen fakat gri, boynuzsuz ve tek bacaklı olan, ışığı güneş ve ay ışığı olan, sesi gök gürültüsüne benzeyen bir canavardır. Ne zaman dışarı çıksa ya da denize dalsa, bir fırtına takip eder. Bir süre sonra Huang Di tarafından yakalanıp öldürüldükten sonra Kui’nin derisinden davul bezi yaptı. Sarı İmparator, gök gürültüsü tanrısının kemiği ile davula vurduğunda, beş yüz milden fazla duyulabilecek güçlü bir ses çıkardı. Böyle bir sesi Huang Di, gücünü tüm dünyaya göstermek için kullandı.
Tanrıça Hathor ve Sistrum
Eski Mısır’da kutsal bir enstrüman olan sistrum, danslarda, dini törenlerde, özellikle müzik, aşk, eğlence ve doğum tanrıçası Hathor’un ibadetinde kullanılır. Ana şekli, yaşamın sembolü olan ankh’a benzer. Mısır dilinde sesheshet diye söylenen bu enstrümanın adı muhtemelen papirüs sazlıklarından esen meltemi andıran yumuşak bir çınlama sesinden türemiştir. Sesi tanrıları ve tanrıçaları yatıştırır. Ayrıca Nil Nehri’nin selini önlemek ve kötülük tanrısı Seth’i korkutmak için sallanır.
Kaynakça
https://tr.wikipedia.org/wiki/Mitoloji#Mitografi
Minavarkızı, A. P., & Turan, F. A. (2016). Türk Halklarının Folklorunda Müzik Aletleri ve Onlarla İlgili Mitik Anlatılar*/Musical Instruments in the folklore of Turkish Peoplesand Related Mythical Narratives. Bilig, 78, 309.
https://tr.wikipedia.org/wiki/Kopuz
https://tr.wikipedia.org/wiki/Hermes
Chanda, U. (2013-14). Indian Mythology and Music: Mythological references of musical instruments and vocal traditions in ancient Sanskrit texts. Mumbai Üniversitesi.
Schorn, B. (2018). Norse Myths & Tales: Epic Tales. Flame Tree Yayıncılığı.
Yang, L., An, D., & Turner, J. A. (2005). Handbook of Chinese Mythology. California: ABC CLIO Yayıncılığı.
BENZER YAZILAR
29. İstanbul Caz Festivali | Biletler Satışta
29. İstanbul Caz Festivali, güncel müzik ve caz dünyasının en sevilen isimleriyle birlikte dopdolu bir programla müzikseverlerle buluşmaya hazırlanıyor.
Leo Fender: Bir Mucidin Dehasının Arka Yüzü
Gitar çalmayı bilmeyen ve elektronik eğitimi almamış mucidin başarı öyküsü
