1839'da ilan edilmiş olan Tanzimat Fermanı'ndan sonra siyasi, tarihi ve kültürel değişiminler olmuştur. Bu değişimler sayesinde İstanbul'daki aydınların yaşadıkları konaklarda yeni edebi türlerin Türkiye'ye getirilmesi sağlanmıştır. 

Tanzimat Edebiyatı'nın Ortaya Çıkışı

Mustafa Reşit Paşa ve Paşa'nın çevresindeki aydınlar özellikle gazetecilik olmak üzere edebiyatımızda çeşitli çeviri faaliyetleri ile uğraşmaya başlamışlardır. Bu aydınlar Avrupai edebi türleri yavaş yavaş Türk Edebiyatı'na aktarma çalışmalarıyla başlamış bir edebi dönemidir.

Ahmet Cevdet Paşa, Akif Paşa, Sadullah Paşa, en önemli isimlerden olan İbrahim Şinasi gibi aydınlar öncülüğünde divan geleneği yerine halk edebiyatı kavramı oluşturulmuştur. Toplum için sanat anlayışı yönünde eserler vermeye başlanmış ve Halk Edebiyatı'nın izleri görülmüştür. Halk için sanat anlayışı olduğundan dilde sadeleşmeye gidilmiştir. Fakat istenilen sonuç alınamamış dil hala Divan Edebiyatı'ndaki gibi yoğun ve süslüdür. Biçim yönünden Divan Edebiyatı'ndan sıyrılamasalar bile içerik yönünden halkçı bir tutum benimsenmiştir. Halka batı türlerini tanıtmayı amaç edinen aydınlar özellikle Fransız Edebiyatı'na ve sanatçılarına oldukça büyük bir hayranlık benimsemişlerdir. 

Tanzimat Edebiyatı Yenilikleri

Divan Edebiyatı'nda düz yazı türleri Tanzimat Edebiyatı'na kadar küçümsenmiştir. Tanzimat edebiyatçıları sayasinde düz yazı türleri olan roman, gazete, tiyatro gibi edebi türler Türk Edebiyatı'nda varlığını Tanzimat döneminde göstermeye başlamıştır.

Tanzimat Türk Edebiyatı'ndaki İlkler

İlk Resmi Türkçe Gazete: Takvim-i Vakayi

İlk Özel Gazete: İbrahim Şinasi ve Agah Efendi / Tercüman-ı Ahval

İlk çeviri roman: Yusuf Kamil Paşa / Fenelon’dan Telemak

İlk yerli roman: Şemsettin Sami / Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat 

İlk tarihi roman: Namık Kemal / Cezmi; Ahmet Mithat / Yeniçeriler

İlk edebi Roman: Namık Kemal / İntibah 

İlk hikaye kitabı: Ahmet Mithat /Letaif-i Rivayet 

İlk tiyatro eseri: Şinasi / Şair Evlenmesi 

Sahnelenen ilk tiyatro: Namık Kemal / Vatan yahut Silistre

İlk şiir çevirisi: İbrahim Şinasi / Müntehabat-ı Eş’ar

Özellikle gazete türü Türk halkı için oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Dönemin olay ve edebi ürünlerini halk, gazeteden takip ederdi. Gazetelerin yanında dergiler de edebiyat tartışmaları, roman, hikaye ve şiirlerini parça parça bu dergilerde yayımlarlardı.

Tanzimat döneminde, Divan Edebiyatı'nın varlığından tamamen soyutlanmamışlardır fakat oldukça yenilikçi bir dönem olduğu görülmüştür. Dönemin aydınları halkı bilinçlendirmek ve yeni edebi türlerle onları tanıştırmayı görev edinmiştir.

Aydınlarımız, Divan Edebiyatı'nın biçimlerinden vazgeçememiş olsalar dahi içerik bakımından büyük yenilikler getirmişlerdir. Gazete, roman, öykü, tiyatro, eleştiri... Bu türler edebiyatımızda usta yazarlar tarafından denenmiş ve Türk Edebiyatı'nda ilke imza atmışlardır. Özellikle eleştiri türünde gelişmiş bir dönem olmuştur. Gazeteler ve dergilerde aydınlarımız eski-yeni münakaşasına çokça girmişlerdir. Bu eleştiriler bazen oldukça sert kaleme alındığı da olmuştur. Tiyatro türünde de denemeler yapılmış ve bu türün Türk Edebiyatı'nda ilk örneğini İbrahim Şinasi kaleme almıştır.

Adı Şair Evlenmesi olan bu ilk örnek, dönemin görücü usulü evlenme olayını konu almıştır. Tanzimat döneminde Türk Edebiyatı'na giren bu türler edebiyatın oldukça önemli ve etkileyici türleridir. Bu sebeple Tanzimat dönemindeki aydınların cesareti dolayısıyla edebiyatımıza girmiş olan bu türler için onlara her zaman borçlu olacağız.

---

İLGİLİ

Tercümân-ı Ahvâl: İlk Özel Gazete

Osmanlı Dönemi’nin devlet desteği almadan yayınlanan ilk özel gazetesinin yayın hayatı ve imza attığı ilkler.

---