Avrupa’nın tam ortasında, Berlin’de bir “utanç duvarı” ve hikayesini bu yazıda ele aldık.

Yazar: İlayda Göktaş - İstanbul Üniversitesi

Utanç duvarı olarak da bilinen Berlin duvarı, 1961 – 1989 yılları arasında Doğu Almanya ile Batı Almanya arasında bulunan, Doğu Almanya vatandaşlarının Batı Almanya’ya göç ve kaçışlarını önlemek amacıyla Doğu Almanya'nın kararıyla bir gecede inşa ettirilmiş olan duvardır.

Berlin Duvarı’nın Yapılış Süreci

II. Dünya Savaşı’nı kaybeden Almanya; İngiltere, Fransa, Amerika ve Sovyetler arasında dört kısım olarak bölünmüştür. Batı İttifakı benzer yönetim birimlerini birleştirmeyi ve tek bir yönetim oluşturmayı hedeflese de Sovyetler Birliği buna karşı çıkmıştır ve böylece farklı rejimler oluşmuştur.

O yıllarda Batı ittifakı, Doğu Almanya’daki sosyalizme karşılık Batı’da kapitalizmi yükseltmeye başladı. Doğu Almanya’daki otoriter yönetim, savaş sonrası halkı zorlamaya ve Batı’daki kapitalizmi onlara çekici kılmaya başlamıştır. Bu durum ise beraberinde göçleri getirmiştir. Halkın göç etmesinin sebepleri arasında yönetimin baskıları, ekonomik sorunlar, kısıtlanma ve sınırlanmışlık hissi, korku gibi etkenler bulunmaktadır.

Duvarın inşasından önce Doğu ve Batı’yı ayıran telleri gösteren bir fotoğraf

Doğu Almanya'dan Batı'ya kaçışlar büyük ölçüde Berlin'den gerçekleşiyordu. 1952 yılına gelindiğinde Doğu Almanya ve Batı Almanya arasında sınır maddi ve manevi olarak belirginleşmiştir. Sadece Berlin metrosunu kullanarak 1955 yılına kadar 1950'lerin başında büyük bir ekonomik büyüme yakalayan Batı Almanya'ya 270 bin civarında insanın kaçmıştır.

Duvar, kapitalist Batı Berlin'i çevrelemek için, Doğu Almanya Meclisi’nin kararıyla 1961 yılının 12 Ağustos’u 13 Ağustos’a bağlayan gecesinde bir gecede örülmüştür. Doğu Almanya'da yaşayanlara psikolojik olarak bir olumlama yaratabileceği düşüncesiyle ve aslında kaçanları fark etmek için duvarın doğu tarafı beyaza boyanmıştır fakat yapılan bu hamle de sonuçsuz kalmıştır.

Berlin Duvarı’nın örüldüğü günden bir fotoğraf

Döşenen mayınlar, 186 adet gözetleme kulesi, köpekler, çelik kapılar, geniş alanlara yapılan ışıklandırma sistemine rağmen alınan önlemler insanları durdurmak için yeterli olmamıştır. Tam beş bin Doğu Almanya vatandaşı tünellerle veya balonlarla duvarı geçmiştir. Uzunluğu yaklaşık olarak 46 kilometre olan Berlin duvarının doğu tarafından batı tarafına geçmek isterken tahmini olarak 240 kişinin öldüğü kaynaklarda yer almaktadır.

Duvarın öteki tarafını görmeye çalışan bir çift

Berlin Duvarı’nın Yıkılışı

Doğu Alman hükümeti yıllar boyunca bu duvarı, sosyalist Doğu'yu kapitalist Batı'ya karşı koruyan bir kalkan olarak göstermek için çabalamıştır. 1989 yılı başlarında Alman Demokratik Cumhuriyeti Hükümeti, isteyen Doğu Almanya vatandaşlarının Sovyetler Birliği dahilindeki diğer Doğu Bloğu ülkelerine geçiş yapabilmesine izin vermiştir. Bu iznin çıkmasıyla beraber binlerce Doğu Alman vatandaşı Polonya, Çekoslovakya, Macaristan, Yugoslavya gibi ülkelere akın etmiş ve yıllarca baskı altında kaldıkları Doğu Almanya’yı terk etmiştir.

Doğu ve Batı Almanya arasındaki sınır, Doğu Almanya'daki hükümet karşıtı protestoların ve diğer doğu ve orta Avrupa devletlerinin demokratikleşmesinin ardından kaldırılmıştır.

Doğu Alman hükümeti, 9 Kasım 1989'da duvarın kaldırılmasına onay verdiğini açıklamıştır. Karar açıklandığı andan itibaren duvarın iki tarafında da yüz binlerce Alman vatandaşı toplanmaya başlamıştır.

Doğu Almanya hükümeti ilk olarak Brandenburg Kapısı'ndan başlayarak barikatları ve geçiş önlemlerini kaldırmıştır. Her iki Almanya tarafından yaklaşan insanlar duvarın üzerinde buluşarak yıllar süren bu ayrılığın sona erişine tanıklık etmek istemişlerdir. O dönemki kaynaklardan ve o günü canlı olarak yaşayan insanlardan edinilen bilgilere göre insan sayısı bir saat içinde yüz binlere ulaşmıştır.

Duvarın yıkımına resmi olarak ise 13 Haziran 1990’da Bernauer Straße'de 300 Doğu Alman sınır muhafızı tarafından başlanmıştır. Duvarın bazı bölümleri daha sonra Doğu Almanya sınır muhafızları ve yıllar sonra yeniden birleşen Berlin sakinleri tarafından yıkılmıştır.

Duvarın yıkımının başlaması bir anlamda bir devrin sonunu da hazırlamaya başlamış ve Alman Demokratik Cumhuriyeti de duvarın yıkımından sonra çok fazla dayanamayarak, 13 Ekim 1990’da resmen sona ermiştir.

Berlin Duvarı, Soğuk Savaş esnasında Alman Demokratik Cumhuriyeti tarafından, nüfusunun Sovyet kontrolündeki Doğu Almanya'dan Batılı Müttefikler tarafından kontrol edilen Batı Almanya'ya geçişlerini önlemek amacıyla inşa edildiyse de, bu duvar Berlin şehrini fiziksel olarak zıt iki bölgeye ayırmaktan öteye geçememiştir.

Duvarın inşasından önceki ve sonraki yıllar da dahil olmak üzere etkisini sürdüren bu durum yüzlerce ailenin yıllarca birbirini görememesine, hatta birçok insanın bu uğurda hayatını kaybetmesine sebep olmuştur.

Kaynaklar:

https://www.britannica.com/topic/Berlin-Wall

https://www.history.com/topics/cold-war/berlin-wall#:~:text=On%20August%2013%2C%201961%2C%20the,between%20East%20and%20West%20Berlin.