Beş çayı olarak da bilinen İngiltere'ye özgü çay saati ritüeline dair merak edilenler.

Yazar: Seren Fırat - Türk Alman Üniversitesi

Bilindiği üzere birçok kültürde çayın önemi, içilişi birbirinden farklıdır. Ama İngiltere topraklarında çay yetişmemesine rağmen İngilizlerin çay ile bu kadar özdeşleşmiş olup, çayı kendi kültürlerinin bir vazgeçilmezi haline getirmeleri arkasındaki süreci ve bu ritüele ait detayları bu yazımızda bulabilirsiniz.

Beş Çayı Nedir?

İngiltere’nin yüzyıllardır var olan vazgeçilmez geleneklerinden biridir, beş çayı. Diğer bir deyişle ikindi çayı. Aslında günün iki farklı zaman dilimini bu ritüele ayırabiliyorlar ama genellikle İngilizler bu ritüeli gerçekleştirmek için 17.00 ve sonrasını tercih ediyor, bu yüzden insanlar tarafından beş çayı olarak anılıyor. Bu saatlerde yani 17.00’den sonra gerçekleştiğinde “High Tea”, 15.00-17.00 zaman diliminde yapıldığında “Low Tea” olarak bahsediliyor. Başlangıçta aristokratların ve ülkenin üst sınıfının arasında sürdürülen bir ritüel iken zamanla halka inip ülkenin en sevilen gün içi aktivitesi haline geliyor.

Çayın İngiltere’ye Gelişi ve Tarihi

İngiltere halkı, ülkede çay yetişmemesine ve birçok ülkeye kıyasla çayı daha geç tanımış olmasına rağmen 18. yüzyıldan bu yana ismi bu ritüelle anılacak kadar çok tüketiyor çayı. Aslında çay MÖ 3. yüzyıldan beri Çin’de tüketiliyor.

Avrupalı tüccarların Çin’den İngiltere’ye çay getirmeye başlamasıyla, İngiltere 17. Yüzyılda çayla tanışıyor. Tabi çay bu tanışmayla direkt popüler hale gelmiyor, çünkü başlarda sadece ilaç olarak tüketiliyordu. Aslında çayın İngiltere’de popülerleşmesine sebep olan kişi Portekiz Kralı 4. John’un kızı Catherine.

İç savaş sonrası monarşinin İngiltere’ye geri dönmesiyle tahta geçen 2. Charles 1662’de Portekiz Kralı’nın kızı Catherine ile evleniyor. Bu evlilikle İskoçya, İngiltere ve İrlanda kraliçesi olan Catherine tüm dikkatleri üzerine çekip giydiklerinden mobilyalarına, söylediklerinden alışkanlıklarına kadar sarayda herkes tarafından ilgiyle takip edilen bir kişi oluyor. Portekiz aristokrasisinde çay tüketimi yaygın olduğundan, dolayısıyla her gün çay içmeye alışmış olan Catherine İngiltere’ye gelince de bu ritüeline devam ediyor. Onun her davranışını ilgiyle izleyip taklit eden aristokrat kadınlarının bu düzenli içilen çay da dikkatini çekiyor ve Çin ile doğrudan ticareti olmadığı için İngiltere’nin Hollanda üzerinden pahalıya aldığı çay saray çevresindeki zengin insanların özellikle de kadınların içmek üzere toplandıkları bir simge, statü göstergesi haline geliyor.

Pahalılığını daha somut bir şekilde belirtmek gerekirse o günün şartlarında yarım kilosunun fiyatı bir işçinin yıllık gelirine denk geliyor. Çayın bu denli yüksek fiyata satılması sebebiyle İngiltere sonrasında çay yetiştirmeyi ve çayla ilgili önemli bilgileri öğrenmeleri için kendi botanikçilerini Çin’e gönderiyor. Bununla birlikte edinilen bilgiler ve alınan fidelerle Hindistan’da çay yetiştirmeye başlıyorlar. Bu üretimle birlikte İngiltere çayı eskisinden daha ucuza tüketmeye başlıyor. Bu ucuzlama sayesinde halk içerisinde yayılması da zamanla artıyor.

Beş Çayı Nasıl İçilmeli ve Ritüelin Gereklilikleri

Beş çayı saatinde tüketilmek üzere hazırlanan çay için demleme sırasında, yanında ikram edilen yiyecekler ve bu ritüeli güzelleştirmek anlamlı kılmak için içilen ortam, seçilen bardak gibi önemli unsurlar mevcut. Bu ritüeli özel yapan da zaten bu yazılı olmayan kurallar.

Öncelikle demlemek için su yaklaşık 94 derece iken yani kaynamadan biraz önceki halindeyken üzerine çay eklenir. İstenilen sertlik derecesine bağlı 30 saniye ile 5 dakika arası bir sürede çay demlenir. Demlenmiş çay önceden ısıtılmış olan seramik veya porselen fincanlarda servis edilir. İngilizlerin çaya süt ekleyerek içiyor olmaları zaten bu ritüelin herkes tarafından bilinen bir adımı. Bunun sebebi kullandıkları Seylan çayının sahip olduğu sert tat. Çayın tadını biraz daha yumuşatması için yaklaşık %20 oranında süt ilave ediyorlar. Ayrıca bu ritüelde çayın yanındaki ikramların lezzeti kadar görüntüsünün de önemi var. Bu ikramların ne olacağına karar verirken dikkat edilen nokta tuzlu ya da tatlı olmasından ziyade çatal, bıçak kullanmaya ihtiyaç duyulmayacak ürünler olması.

Günümüzde bu ritüel çoğunluk tarafından belki aynı özenle uygulanmıyor olabilir ancak İngiltere’de hala bu kurallara uygun hazırlanıp, servis edilen adeta eski aristokratik ihtişamın içinde bir beş çayına katılmış gibi hissedilebileceğimiz şekilde hizmet veren Ritz, Langham Hotel gibi pahalı oteller mevcut.