Amerikan filmlerinde çocukların korkunç kostümler giyip “Şeker mi, şaka mı?” sorusuyla kapı kapı dolaşmasını akıllara getiren Cadılar Bayramı nereden gelmiştir?

Yazar: Selin Coşkun - Boğaziçi Üniversitesi

Cadılar Bayramı Nedir?

Cadılar Bayramı her yıl Ekim ayının 31’inde dünyanın çeşitli yerlerinde kutlanan bir bayram. Çocuklar 31 Ekim akşamı genelde hayalet veya cadı gibi korkunç sayılabilecek kostümler giyip ve yine benzer şekillerde makyaj yaparlar.

Çevredeki evlerin kapılarını çalıp klasikleşmiş “Trick or treat?”, Türkçe çevirisi “Şeker mi, şaka mı?” olan replikle şeker veya bazen de para toplarlar. Bunun dışında Cadılar Bayramı’na özgü partiler, festivaller ve başka çeşitli etkinlikler de düzenlenir.

Peki Cadılar Bayramı cadı kılığındaki çocukların şeker toplamasından mı ibaret? Sorunun cevabı hayır. Günümüzde kutlanan çoğu bayramın olduğu gibi Cadılar Bayramı’nın da bir tarihçesi ve derinliği var.

Cadılar Bayramı Nereden Gelmiştir? Cadılar Bayramı Tarihçesi

Cadılar Bayramı’nın kökeni, bir antik Kelt festivali olan Samhain Festivali’ne dayanır. Keltler yaklaşık 3.000 yıl önce, şu an Birleşik Krallık ve Kuzey Fransa bölgeleri olarak adlandırılabilecek coğrafyada yaşamış bir halktır.

Keltler yılın sonunu yazın bitişi olarak da kabul edilen 31 Ekim, yeni yılın başlangıcını ise 1 Kasım olarak belirlemişti. 1 Kasım’da yeni yılın şerefine Samhain Festivali kutlanıyordu.

Yazın sonu demek Kelt halkı için hasat zamanının bitişi ve daha önemlisi ölümle bağdaştırılan soğuk, kara ve korkunç kışın gelişi demekti. Bu yüzden de yeni yıldan bir gün önceki gece ölümle yaşam arasındaki engelin kalktığına inanılıyordu.

Keltlere göre Samhain Festivali sırasında geçmişte ölenler evlerini ziyarete geliyor ve yıl içinde ölmüş olanların ruhları da öbür dünyaya göçüyordu. Halk tam kış öncesi ekinlerin zarar görmesi ve verimsizleşmesini 31 Ekim gecesi gelen dünya dışı yaratıklara bağlıyordu.

Bu yüzden de Kelt halkı yeni yıl öncesinde şenlik ateşleri yakarak hayaletleri korkutmaya ve bazen maskeler takıp farklı kılıklara girerek hayaletler tarafından tanınmamaya çalışıyorlardı.

O zamandan beri Cadılar Bayramı korkunç kostümler ve makyajlarla ilişkilendiriliyor. Bunun dışında Keltler dünya dışı yaratıkların gelmesinin rahiplerin gözünü açtığına ve geleceği tahmin etme yeteneklerini artırdığına inanıyorlardı. Bu kehanetler halkın çoğu için uzun ve karanlık kış sırasında rahatlatıcı bir unsur oluyordu.

Roma İmparatorluğu M.S. 43’te Kelt topraklarının çoğunu fethettiğinde kendi geleneksel kutlamalarını Keltlerin Samhain Festivali’yle birleştirdiler. Bu iki kutlamadan birincisi Romalıların Ekim ayının sonlarında ölülerini andığı bir gün olan Feralia. İkincisi ise hasat tanrıçası Pomona’yı onurlandırdıkları Hasat Festivali.

Romalılarda hasat tanrıçası Pomona’nın sembolü elmadır ve Cadılar Bayramı’nda elleri kullanmadan ağızla su ve elma dolu bir kovadan elma toplamaya çalışılan oyunun tarihçesi de Pomona’ya dayanır.

9. yüzyıla kadar Hıristiyanlık Kelt coğrafyasına da yayıldı ve eski Kelt gelenekleri Hıristiyanlık gelenekleriyle iç içe geçti.

Papa III. Gregory 1 Kasım gününü Azizler Günü ilan etti. 11. yüzyılda Kilise, 2 Kasım’ı tüm ölmüşlerin uğruna Ruhlar Günü ilan etti. Bütün bunlarla birlikte Cadılar Bayramı, Azizler ve Ruhlar Günü birlikte anılmaya başlandı.

“Halloween” İsmi Nereden Gelmiştir?

1 Kasım’da kutlanan Azizler Günü İngilizce’de “All Saint’s Day” ve aynı zamanda “All-Hallows” olarak adlandırılıyordu.

Keltlerin coğrafyasında da Cadılar Bayramı Azizler Günü’nden bir önceki gece kutlandığından, yine İngilizce’de “bir önceki gün” anlamına gelen “eve” kelimesiyle birleşerek başta “All-Hallows Eve”, sonradan da “Halloween” olarak adlandırılmaya başlandı.

Cadılar Bayramı’nın Yayılması ve Kutlandığı Yerler

Cadılar Bayramı Kelt halkı geleneği olarak oluşup yüzyıllar içerisinde göçler ve fetihlerle neredeyse tüm dünyaya yayılmıştır.

Buna bir örnek, orijinleri Keltlerden gelen milyonlarca İrlandalının Büyük İrlanda Kıtlığı sırasında ve sonrasında Amerika’ya göç ederek Cadılar Bayramı kültürünü Amerika kıtasına yaymasıdır. Amerika’da yayılması, Cadılar Bayramı’nın pek çok yere yayılmasında kilit taşı olarak görülebilir.

Cadılar Bayramı’nın yayılmasının göçler ve fetihlere rağmen yüzyıllar sürmesinin bir nedeni başlarda Katolik geleneği olarak görülmesiydi. Ancak zamanla başka Hıristiyan mezhepleri ve hatta başka dinlere inanan insanlar da Cadılar Bayramı’nı kutlamaya başladı.

Günümüzde Cadılar Bayramı’nın kutlandığı bazı yerler Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika, Çin, Japonya ve Avustralya olarak sayılabilir. Cadılar Bayramı bazı yerlerde dini temellere dayalı, bazı yerlerde halkın geçmişinden gelen bir gelenek olarak kutlanırken bazı yerlerde ise popüler kültürün bir ürünü olarak yer alır.

Japonya’da Cadılar Bayramı

Cadılar Bayramı Gelenekleri

Bal kabağı Oyma Geleneği

Cadılar Bayramı’nda bal kabağı oyma ve etrafı bal kabağıyla süsleme Cadılar Bayramı’yla ilişkili geleneklerin en ünlülerindendir. İngilizce’de oyulan bal kabakları “Jack-O’-Lanterns” olarak geçer ve orijini İrlanda’da oyulan turplardan gelir.

Bir rivayete göre İrlanda’da Stingy Jack isimli bir adam bir gün şeytanı yakalamış ve kendisini asla cehenneme almaması şartıyla şeytanı elinden bırakmış. Ancak Stingy Jack öldüğünde cennet de onu kabul etmemiş ve ruhu dünyada sonsuza kadar dolaşmak üzere serbest kalmış.

Stingy Jack de şeytanın ona verdiği bir turpu oyarak kendine yolunu aydınlatacak bir lamba yapmış. Bu efsaneden yola çıkarak Cadılar Bayramı’nı kutlayanlar şeytanı uzak tutmak için başta turpları, sonradan bal kabaklarını korkunç şekillerde oyup şeytanı ve hayaletleri uzak tutmayı amaçlamışlar.

Fotoğraf: Selin Coşkun, Georgia ABD

Korkunç Kostümler Giyme Geleneği

Bu geleneğin temeli, Cadılar Bayramı’nın tarihçesinde de bahsettiğimiz gibi Keltler zamanına dayanıyor. Samhain süresince ölülerin hayaletlerinin dünyayı ziyaret ettiğine inanıldığı için o zamandan beri Cadılar Bayramı’nda korkunç kostümlerle hayaletleri korkutmak amaçlanıyor.

“Şeker mi, Şaka mı?”, Şeker Toplama ve Şaka Yapma Geleneği

Cadılar Bayramı’nda kostümlü çocukların kapı kapı dolaşıp “Şeker mi, şaka mı?” repliğiyle şeker toplamasının kökeni için birden çok teori var.

Bunlardan birine göre Keltler Samhain zamanında gelen hayaletleri yatıştırmak amacıyla kapılarının önüne yiyecek koyarlarmış. Bu yüzden de insanlar hayalet gibi giyinip kapıların önündeki yiyecekleri almaya başlamışlar.

Bu da zamanla evrilerek günümüzdeki çocuklara has bir gelenek olan şeker toplama haline gelmiş. Bazı yerlerde kostümleri içinde komşularınca tanınamayan çocuklara tanınmamayı başardıkları için ödül olarak yiyecek veya para veriliyor.

Geleneğin “şaka” kısmı ise uzun süre Cadılar Bayramı’nın bir parçası olan eşek şakalarından geliyor. 19. yüzyılın sonlarında Cadılar Bayramı ve şakalar ayrılmaz bir ikilidir. Fakat bu şakalar pek masum olmayıp evlere yumurta fırlatmak ve tarlaları yerle bir etmek gibi vandalist ve ağır şakalar.

Bu şakalar zamanla yumuşayarak kapı kapı dolaşıp şeker toplarlarken “Şeker mi, şaka mı?” diyip şeker karşılığı minik şakalar yapmaya dönmüştür. Buna rağmen eskisi kadar olmasa da Cadılar Bayramı sırasında çocuklar eşek şakaları yapmaya devam ediyor.

Cadılar Bayramı, yaklaşık 3.000 yıl önce yaşayan Keltlerin Samhain Festivali sırasında evlerini ziyarete gelecek olan hayaletlerden korunmak için ateşler yakıp kostümler giydiği yaz sonu festivalleriyle başladı.

Günümüzde hala yılın aynı zamanında kutlanıyor ve 3.000 yıl önce Keltlerin sahip olduğu temel Cadılar Bayramı gelenekleri hala devam ediyor. Geçen zamana karşın belli değişiklikler dışında kökünü kaybetmemiş olmasından dolayı Cadılar Bayramı dünyadaki köklü bayramlardan sayılabilir.