Türk Edebiyatı’nın önde gelen şairlerinden Turgut Uyar’ın hayatı, edebi kişiliği ve eserleri.

Yazar: Buket Kayar - Altınbaş Üniversitesi

‘’Keşke bir şiir okumuş, bir kedi sevmiş olsaydınız. Belki bu kadar, kirletmezdiniz dünyayı...’’ Büyük Saat, Turgut Uyar

Turgut Uyar’ın Hayatı

4 Ağustos 1927’de dünyaya gelen şair, babasının görevi sebebiyle ilköğrenimini farklı şehirlerde okudu. 1946 yılında Bursa Askeri Işıklar Lisesi’nden mezun oldu. Babası orduda harita binbaşısı olarak görev yapan aynı zamanda Ankara’nın ilk Latin alfabesiyle yazılan sokak levhalarını yazan bir hattattı. Yükseköğrenimini Askeri Memurlar Okulu’nda yaptı. Edebiyata ilgisi küçük yaştan beri var olan şair, ilk şiir denemesini ilkokul yıllarında yapmıştır:

Güzeldir sevgilim her dakka her an /Güzeldir sözleri kaşları gözleri/Geçtiği her karış sönük topraktan /O anda fışkırır neşe özleri’’ Kaleme aldığı şiirler ile simgeci söyleyişi ve geniş hayal gücüyle aşkı, insanı ele aldı.

Edebi Kişiliği

İlk şiir denemesini ilkokulda yapan şair, ortaokul ve lise yıllarında ise "günde üç beş şiir, haftada on beş, günde bir roman yazmıştır." Fransız edebiyatının klasiklerinden sayılan Adsız Ülke kitabı ve Fyodor Dostoyevski eserlerini okumasıyla roman yazmayı bıraktı.

Lise son sınıfta yazdığı şiirlerinde Ömer Hayyam, Yahya Kemal Beyatlı, Tevfik Fikret ve Ahmet Haşim gibi şairleri taklit etti. 1946 yılında dönemin şairlerini okumuş ve "Sonra günümüzün şairlerini okudum da sevindim. Oh dünya varmış dedim." Sözlerini dile getirmiştir.

Kaleme aldığı eserlerinde, halk deyişlerine bolca yer veren Turgut Uyar, ilk yazdığı şiirlerinde kişisel hayatını, aşk, ölüm, ayrılık gibi temaları işledi. Daha sonraki yıllarda yazdığı eserlerinde toplum ve toplum ile çatışan insanı ele aldı. Şiirlerinde konudan uzaklaşarak İkinci Yeni’nin savunucularından oldu. Sanattan fayda sağlamanın anlamsızlığını savunan şair, şiirin insanlar gibi bir "çıkmaz" olduğunu dile getirdi. Düzyazı ve şiir ayrımını ortadan kaldırdı, lirik şiir ile ilgili çalışmalar yaptı. Çeşitli biçimleri şiirlerinde deneyen şair, Arz-ı Hal’deki şiirlerinde geleneksel unsurlardan yararlandı. Çağrışım, imge ve kapalı anlatım şairin kaleme aldığı şiirlerin özelliğidir.

Eserleri

Şairin ilk şiiri olan "Yad" Yedigün (sayı 46, 22 Haziran 1947) dergisinde yayımlandı. 1948 yılında Konak dergisinin yaptığı bir şiir yarışmasında ikincilik kazandı. Yarışmanın seçici kurulunda bulunan Nurullah Ataç’ın çok iyi bir şair olacağı söylemi üzerinde bütün dikkatleri üzerine çekti. 1949 yılında ilk kitabı Arz-ı Hal, Kaynak yayınlarından çıktı. Eserin tam adı Arz-ı Hal ve Akşam Üzeri Türküsü ’dür.

Yazarın 1952’de ikinci kitabı Türkiyem, Nurullah Ataç’ın kaleme aldığı önsöz ile yayımlandı. Kitap, dönemin ünlü şairlerinin kitaplarının yayımlandığı Varlık Yayınlarından çıktı.

Turgut Uyar’ın ilk iki kitabında toplanan şiirleri hece şiirinin ve Orhan Veli etkisinin görüldüğü ilk dönem şiirleridir. Şair ilerleyen yıllarda Edip Cansever, Cemal Süreya, Ece Ayhan gibi şairlerin içinde olduğu İkinci Yeni şiirine katıldı. Kaleme aldığı şiirler ile hem bu akımın hem de modern şiirin ustalarında biri oldu.

İlk kitabı, Arz-ı Hal ve Akşam Üzeri Türküsü

Şiirleri

1959’da Açık Oturum Yayınlarından çıkan Dünyanın En Güzel Arabistanı adlı şiir kitabı yayımlandı. Bu kitapta yer alan şiirler 1955-1958 yılları arasından Pazar Postası, Şairler Yaprağı, Yenilik gibi dergilerde yayımlandı.

Kitap aynı zamanda Turgut Uyar’ın tema, imge, dil ve anlatım şekli ile büyük bir değişimi yansıttığı ilk İkinci Yeni kitabıdır. Şairin kaleme aldığı Tütünler Islak (1962), Her Pazartesi (1968) İkinci Yeni ve modern şiire katkı gösteren en önemli kitaplar sayıldı.

Divan (1970) Toplandılar (1974) Kayayı Delen İncir (1982) de yayımlandı. Turgut Uyar’ın 1981 yılında Toplu Şiirler adıyla yayımlandığı eserleri ilk kez 1984 yılında Büyük Saat adıyla ikinci kez toplu olarak basılmıştır. Yazdığı her yazı büyük bir ilgiyle okunan şair, Efendimiz Acemilik, Çıkmazın Güzelliği gibi eserleri şiirin bir dönemin kavranmasında başvurulan temel yazılar arasında yer aldı.

Turgut Uyar'ın el yazısından

Turgut Uyar, Orhan Veli’ye kadar geçen süreçte, her şairin bir şiirini ele alarak inceleme yaptı. Şiirlerin modernleşme dönemini İkinci Yeniye bağlayan şair bu yazıları Bir Şiirden (1983) kitabında topladı. İngilizce, Fransızca ve Sırpçaya çevrilen şiirleri aynı zamanda Varlık, Yeditepe, Değişim, Papirüs, Milliyet Sanat dergilerinde yayımlandı. Şair aynı zamanda Dönem dergisinin kurucuları arasında yer aldı.

‘’Soluklu, soluklu olduğu kadar da görkemli bir şiirdir Turgut’un şiiri. Okuyanları şaşırtıp sarsarak parçalara ayırmaz, tersine bütünleştirir, bir düzene sokar onları. (…) Türk şiirinin en seçkin, en usta şairlerinden biridir Turgut Uyar.” (Edip Cansever)

Ödülleri

Turgut Uyar, Tütünler Islak (1962) adlı kitabıyla Yeditepe Şiir Armağanı, Lucretius’tan Evrenin yapısı çevirisiyle (1975) (Tomris Uyar ile) Türk Dil Kurumu Çeviri Ödülü, Kayayı Delen İncir ile Behçet Necatigil Şiir Ödülü ve yeni şiirlerinin de eklenerek tüm şiirlerini toplayan Büyük Saat ile 1984 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülünü aldı.

Göğe Bakma Durağı

''İkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım

Şu kaçamak ışıklardan şu şeker kamışlarından

Bebe dişlerinden güneşlerden yaban otlarından

Durmadan harcadığım şu gözlerimi al kurtar

Şu aranıp duran korkak ellerimi tut

Bu evleri atla bu evleri de bunları da

Göğe bakalım

Senin bu ellerinde ne var bilmiyorum göğe bakalım

Tuttukça güçleniyorum kalabalık oluyorum

Bu senin eski zaman gözlerin yalnız gibi ağaçlar gibi

Sularım ısınsın diye bakıyorum ısınıyor

Seni aldım bu sunturlu yere getirdim

Sayısız penceren vardı bir bir kapattım

Bana dönesin diye bir bir kapattım

Şimdi otobüs gelir biner gideriz

Dönmeyeceğimiz bir yer beğen başka türlüsü güç

Seni aldım bana ayırdım durma kendini hatırlat

Durma kendini hatırlat

Durma göğe bakalım!''

Kaleme aldığı şiirlerle birçok insana ilham olan ve hüzünlü şair olarak anılan Turgut Uyar, 22 Ağustos 1985’te yaşama veda etti. Dönemin önemli şairleri arasında yer alan Turgut Uyar, bıraktığı eserler ile modern şiire büyük katkı sağladı. Bizde bu dünyadan bir Turgut Uyar geçti diyoruz.

Kaynak:

https://tr.wikipedia.org/wiki/Turgut_Uyar

https://www.biyografya.com/biyografi/6180